Tổng thống Hợp chúng quốc Hoa Kỳ Donald Trump đến Hà Nội tiến hành chuyến thăm cấp Nhà nước tới Việt Nam từ ngày 11 - 12/11/2017 (Ảnh: laodong.vn)

Chuyến thăm cấp Nhà nước tới Việt Nam của Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump diễn ra trong bối cảnh quan hệ Đối tác toàn diện Việt Nam – Hoa Kỳ tiếp tục phát triển tích cực, đặc biệt sau chuyến thăm chính thức Hoa Kỳ thành công của Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc (29 - 31/5/2017). Hai bên tiếp tục duy trì trao đổi đoàn các cấp và đã tích cực triển khai các kết quả, thỏa thuận trong chuyến thăm của Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc tháng 5/2017.

Đây là chuyến thăm Việt Nam đầu tiên của Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump và diễn ra ngay trong năm cầm quyền đầu tiên, thể hiện sự coi trọng quan hệ với Việt Nam, tạo cơ sở thúc đẩy quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ trong thời gian tới.

Hợp chúng quốc Hoa Kỳ (United States of America) nằm ở Tây bán cầu; bắc giáp Canada; nam giáp Mexico và vịnh Mexico; đông giáp Đại Tây Dương; tây giáp Thái Bình Dương; bang Alaska nằm phía Tây bắc Canada, quần đảo Hawaii nằm ở Thái Bình Dương. Hoa Kỳ có diện tích 9.826.675 km2; đứng thứ 3 thế giới sau Nga, Canada, gồm 50 bang và đặc khu Colombia (tức là Thủ đô Washington, D.C.) hợp thành. Dân số, 324 triệu người (đến 4/2017), đứng thứ 3 thế giới sau Trung Quốc và Ấn Độ.

Hoa Kỳ là nước Cộng hòa Liên bang, theo chế độ tam quyền phân lập. Theo Hiến pháp Hoa Kỳ, quyền lập pháp thuộc về Quốc hội, quyền hành pháp thuộc về Tổng thống và quyền tư pháp thuộc về Toà án tối cao. Các cơ quan nhà nước liên bang Hoa Kỳ hoạt động trên nguyên tắc ‘kiềm chế và đối trọng’ (check and balance), trong đó Hiến pháp Hoa Kỳ quy định quyền cụ thể của một cơ quan để kiểm soát chéo hai cơ quan còn lại. Hiến pháp Hoa Kỳ quy định rõ các quyền thuộc về nhà nước liên bang và các chính quyền tiểu bang, trong đó chính quyền tiểu bang có nhiều quyền hạn lớn.

Hoa Kỳ là nước có chế độ đa đảng, trong đó đảng Dân chủ (thành lập năm 1828) và Cộng hòa (thành lập năm 1854) thay nhau nắm chính quyền. Từ sau Chiến tranh thế giới II, đã có 12 nhiệm kỳ Tổng thống Hoa Kỳ thuộc đảng Dân chủ và 13 nhiệm kỳ Tổng thống Hoa Kỳ thuộc Đảng Cộng hòa.

Chính phủ Liên bang nắm quyền điều hành toàn bộ đất nước, quy định các chính sách thuế chung, chính sách đối ngoại, thương mại quốc tế và thương mại giữa các bang, chịu trách nhiệm về quốc phòng, an ninh, phát hành tiền, hệ thống đo lường, bản quyền... Các bang của Hoa Kỳ có hiến pháp và pháp luật riêng, nhưng không trái với Hiến pháp Liên bang.

Tổng thống Hoa Kỳ nắm quyền hành pháp, có quyền hạn của nguyên thủ quốc gia, tổng tư lệnh các lực lượng vũ trang. Tổng thống có quyền phủ quyết các điều luật do Quốc hội thông qua và để đảo ngược quyền phủ quyết của Tổng thống cần 2/3 số phiếu của cả hai viện của Quốc hội. Nhiệm kỳ Tổng thống dài 4 năm. Kể từ 1951, mỗi Tổng thống chỉ được cầm quyền tối đa 2 nhiệm kỳ. Tổng thống bổ nhiệm các Bộ trưởng, Thứ trưởng và Trợ lý Bộ trưởng và phải được sự đồng ý của Thượng viện.

Quốc hội: Gồm hai Viện: Thượng viện gồm 100 Thượng nghị sĩ. Mỗi bang có hai Thượng nghị sỹ với nhiệm kỳ sáu năm. Phó Tổng thống giữ chức danh Chủ tịch Thượng viện, có quyền bỏ phiếu quyết định trong tình huống bất phân thắng bại (50/50). Hạ viện gồm 435 Hạ nghị sỹ, 22 ủy ban và 7 ủy ban đặc biệt. Mỗi bang có ít nhất một Hạ nghị sỹ, còn lại căn cứ theo số dân của bang đó. Các Hạ nghị sỹ có nhiệm kỳ hai năm. Vào các năm chẵn, ngày Thứ Ba đầu tiên của tháng 11 sẽ tiến hành bầu cử Quốc hội, bầu lại toàn bộ Hạ viện và 1/3 Thượng viện.

Quốc hội hiện nay là khóa 115 (2017 - 2018). Theo kết quả bầu cử Quốc hội tháng 11/2016, Đảng Cộng hòa nắm đa số tại cả Hạ viện và Thượng viện. Hiện nay, Chủ tịch Thượng viện đồng thời là Phó Tổng thống Mike Pence; Chủ tịch Thường trực Thượng viện Orrin Hatch; Lãnh tụ phe đa số và thiểu số tại Thượng viện lần lượt là Thượng nghị sỹ Mitch McConnell và Thượng nghị sỹ Chuck Schumer; Chủ tịch Hạ viện Paul Ryan; Lãnh tụ phe đa số và thiểu số tại Hạ viện lần lượt là Hạ nghị sỹ Kevin McCarthy và Hạ nghị sỹ Nancy Pelosi.

Toà án tối cao: Gồm 1 Chánh án và 8 Thẩm phán, đều do Tổng thống chỉ định với sự chấp thuận của Thượng viện, nhiệm kỳ suốt đời. Chánh án Toà án tối cao hiện nay là John Roberts bắt đầu nhiệm kỳ từ tháng 9/2005.

Hoa Kỳ là nước công nghiệp phát triển hàng đầu trên thế giới. Hoa Kỳ có nền kinh tế hỗn hợp, các tập đoàn và công ty tư nhân có vai trò quan trọng trong khi Chính phủ có xu hướng hạn chế tác động vào nền kinh tế. Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) năm 2016 khoảng 18,500 nghìn tỷ USD, chiếm khoảng 24% GDP toàn thế giới; GDP theo đầu người là khoảng 54.629 USD. Trong cơ cấu kinh tế, dịch vụ chiếm khoảng 80%, công nghiệp 19%, nông nghiệp 1%.

Kim ngạch xuất nhập khẩu của Hoa Kỳ chiếm hơn 30% GDP, là nước xuất, nhập khẩu lớn nhất thế giới. Các bạn hàng buôn bán lớn nhất của Hoa Kỳ năm 2016 lần lượt là Trung Quốc, Canada, Mexico, Nhật Bản, Đức, Hàn Quốc, Anh. Thâm hụt thương mại còn ở mức cao liên tiếp trong gần 2 thập kỷ (năm 2016: 502,3 tỷ USD).

Cuộc khủng hoảng kinh tế 2007 - 2009 đã đẩy nền kinh tế Hoa Kỳ vào suy thoái được coi là tồi tệ nhất kể từ Đại khủng hoảng 1929 - 1933. GDP của Hoa Kỳ giảm mạnh mà đỉnh điểm là Quý III/2008 (-6,3%) và Quý I/2009 (-5,5%). Cuộc khủng hoảng này đã kéo lùi các chỉ tiêu phát triển kinh tế Hoa Kỳ (7/10 chỉ số sản xuất của Hoa Kỳ dưới mức 2002), tỷ lệ thất nghiệp lên tới xấp xỉ 10%. Mô hình kinh tế - tài chính của Hoa Kỳ bị nghi ngờ: trước đây được coi là thiên đường an toàn của đầu tư quốc tế, cả ngắn hạn và dài hạn; hiện nay các nước đều thận trọng khi đầu tư vào Hoa Kỳ. Các tổ chức quốc tế do Hoa Kỳ lãnh đạo hoặc chi phối như Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF), Ngân hàng Thế giới (WB) đang bị thách thức.

Kinh tế Hoa Kỳ sau khi thoát khỏi suy thoái đã duy trì đà phục hồi từ Quý III/2009 đến nay. Nhịp độ tăng trưởng GDP của Hoa Kỳ gần đây: năm 2012: 2,2%; năm 2013: 1,9%, năm 2014: 2,4%; năm 2015: 2,6%; năm 2016: 1,6%, Quý II/2017: 3,1%. Tỷ lệ thất nghiệp tới tháng 8/2017 là 4,4%, mức thấp nhất từ năm 2008. Thâm hụt ngân sách năm 2016 của Hoa Kỳ là 552 tỷ USD (tăng 113 tỷ USD so với 2015). Chính quyền của Tổng thống Donald Trump hiện đang đẩy mạnh áp dụng các nhóm biện pháp nhằm khôi phục ngành sản xuất, tạo thêm việc làm cho người dân. Về kinh tế đối nội, ban hành các sắc lệnh hành pháp nhằm bãi bỏ các điều khoản gây khó dễ cho các công ty và người lao động Hoa Kỳ, khôi phục các dự án phát triển năng lượng truyền thống. Về kinh tế đối ngoại, Hoa Kỳ đã chính thức rút khỏi Hiệp định TPP, chủ trương thúc đẩy các thỏa thuận thương mại song phương.

Kể từ sau khi hai nước xác lập khuôn khổ quan hệ Đối tác toàn diện (7/2013), quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ đã đạt nhiều tiến triển mới, thực chất trên tất cả các lĩnh vực song phương, khu vực và thế giới, trên cơ sở tôn trọng toàn vẹn lãnh thổ, chế độ chính trị và con đường phát triển của nhau vì lợi ích của hai nước, góp phần duy trì hòa bình, ổn định và hợp tác phát triển của khu vực.

Về quan hệ chính trị - ngoại giao: Hai bên duy trì, tăng cường trao đổi đoàn các cấp. Phía Hoa Kỳ cử nhiều đoàn thăm Việt Nam : Tổng thống Obama (5/2016), Ngoại trưởng Kerry (1/2017), Bộ trưởng Quốc phòng Carter (6/2015)... Về phía Việt Nam thăm Hoa Kỳ có: Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng (7/2015), Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng (9/2015), Chủ tịch nước Trương Tấn Sang dự Đại hội đồng Liên Hợp quốc (9/2015), Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng dự Hội nghị cấp cao đặc biệt ASEAN – Hoa Kỳ (2/2016), Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Phạm Bình Minh dự Hội nghị Thượng đỉnh An ninh hạt nhân (4/2016), Thường trực Ban Bí thư Đinh Thế Huynh thăm chính thức Hoa Kỳ theo lời mời của Ngoại trưởng Kerry (10/2016).

Sau khi ông Donald Trump đắc cử Tổng thống Hoa Kỳ, hai bên tiếp tục duy trì các hoạt động trao đổi, tiếp xúc. Ngày 14/12/2016, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã có cuộc điện đàm với Tổng thống đắc cử Donald Trump. Lãnh đạo cấp cao ta đã gửi điện mừng Tổng thống Donald Trump và Phó Tổng thống Mike Pence chính thức nhậm chức; Phó Thủ tướng Bộ trưởng Phạm Bình Minh gửi điện mừng tới tân Ngoại trưởng Rex Tillerson. Ngày 17/2/2017, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh gặp Ngoại trưởng Rex Tillerson bền lề Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao G20. Ngày 23/2/2017, Tổng thống Donald Trump đã gửi thư cảm ơn Chủ tịch nước Trần Đại Quang và Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc, bày tỏ mong muốn tăng cường hơn nữa quan hệ giữa hai nước. Từ ngày 19 - 22/4/2017, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh đã thăm chính thức Hoa Kỳ theo lời mời của Ngoại trưởng Rex Tillerson. Nhân dịp này, phía Mỹ cũng đã trao cho Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh thư của Tổng thống Donald Trump mời Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc thăm chính thức Hoa Kỳ và khẳng định sẽ thăm Việt Nam để dự Hội nghị cấp cao APEC 2017.

Từ ngày 29 - 31/5, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã thăm chính thức Hoa Kỳ theo lời mời của Tổng thống Donald Trump. Chuyến thăm đã diễn ra suôn sẻ, đạt nhiều kết quả tích cực và toàn diện trên các lĩnh vực trụ cột của quan hệ Đối tác toàn diện, về cả mặt song phương và đa phương.

Quan hệ Quốc hội hai nước vừa qua phát triển tích cực, góp phần tăng cường hiểu biết giữa hai nước. Vừa qua, Việt Nam đã đón đoàn Chủ tịch Ủy ban Quân vụ Thượng viện John McCain và Chủ tịch Ủy ban Quân vụ Hạ viện Thornberry; đoàn Chủ tịch Tiểu ban các lực lượng chiến lược, Ủy ban Quân vụ Hạ viện Mike Rogers.

Về kinh tế, từ năm 2005, Hoa Kỳ đã trở thành một trong những đối tác thương mại hàng đầu của Việt Nam . Kim ngạch thương mại hai chiều tăng liên tục ở mức 20% trong những năm gần đây, ước đạt 53 tỷ USD năm 2016, trong đó ta tiếp tục xuất siêu 30,9 tỷ USD. Về đầu tư, đến tháng 11/2016, Mỹ xếp thứ 8/112 quốc gia và vùng lãnh thổ có FDI tại Việt Nam với 815 dự án có tổng vốn đăng ký 10,07 tỷ USD, đồng thời xếp thứ 9/68 quốc gia tiếp nhận FDI của Việt Nam với 147 dự án đầu tư có tổng vốn đăng ký 571,38 triệu USD. Ngày 13/1/2017, Việt Nam và ExxonMobil đã ký Thỏa thuận khung phát triển dự án và Thỏa thuận khung hợp đồng bán khí Cá Voi Xanh với tổng trị giá khoảng 10 tỷ USD. Từ ngày 27-28/3, hai bên đã tái khởi động cuộc họp kỹ thuật của Hội đồng Hiệp định khung về thương mại và đầu tư song phương (TIFA).

Hợp tác an ninh - quốc phòng được duy trì trong khuôn khổ Bản ghi nhớ về hợp tác quốc phòng Việt Nam – Hoa Kỳ 2011 và Tuyên bố tầm nhìn chung về hợp tác quốc phòng Việt Nam – Hoa Kỳ 2015. Mỹ tuyên bố dỡ bỏ hoàn toàn lệnh cấm vận vũ khí sát thương cho Việt Nam . Hai bên tiếp tục trao đổi đoàn các cấp (gần đây nhất là đoàn Bộ trưởng Quốc phòng Ngô Xuân Lịch thăm Hoa Kỳ (5 - 13/8), duy trì các cơ chế đối thoại song phương (Tham vấn Quốc phòng song phương tại Hà Nội vào tháng 8/2017) và tiếp xúc tại các diễn đàn khu vực (Shangri-la, Cuộc gặp không chính thức Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ - ASEAN 10/2016).

Về khoa học - kỹ thuật, Việt Nam – Hoa Kỳ ký Tuyên bố hợp tác về Khoa học Công nghệ (3/2015), Dàn xếp Hành chính trong khuôn khổ Hiệp định hợp tác sử dụng hòa bình năng lượng hạt nhân (5/2016).

Hợp tác về giáo dục, du lịch, giao lưu nhân dân trên đà phát triển tích cực. Tính đến 11/2016, có hơn 31.000 sinh viên, thực tập sinh Việt Nam đang theo học tại Mỹ, đứng đầu trong số các nước Đông Nam Á, đứng thứ 6 trong số các nước có nhiều du học sinh tại Mỹ. Hai bên đang tích cực triển khai dự án Đại học Fulbright tại Việt Nam; bước đầu triển khai Chương trình Hòa Bình, cho phép các tình nguyện viên Mỹ vào dạy tiếng Anh tại Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh. Lượng khách du lịch Mỹ đến Việt Nam năm 2016 đạt 552,7 nghìn lượt (tăng 12,8% so với 2015).

Về hợp tác y tế, môi trường, nhân đạo: Phía Mỹ tiếp tục quan tâm tới các vấn đề này. Trong chuyến thăm của Tổng thống Obama (5/2016), hai bên đã ra hai Công bố chung về Đối tác Việt Nam – Hoa Kỳ về lĩnh vực Biến đổi khí hậu và Đối tác Việt Nam – Hoa Kỳ về lĩnh vực chống buôn bán động thực vật hoang dã; theo đó, phía Hoa Kỳ sẽ hỗ trợ 60 triệu USD trong 5 năm cho Việt Nam để ứng phó với biến đổi khí hậu và 10 triệu USD trong 5 năm để phòng, chống buôn bán động thực vật hoang dã.

Hợp tác về các vấn đề khu vực và đa phương: Hai bên tăng cường phối hợp tại các diễn đàn khu vực như APEC, ARF, ADMM+, LMI, EAS, trong đó có các vấn đề khu vực như an ninh an toàn hàng hải, củng cố đoàn kết ASEAN, đề cao vai trò trung tâm của ASEAN, triển khai Đối tác chiến lược Mỹ - ASEAN...; và các vấn đề toàn cầu như chống khủng bố, chống phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt, ứng phó với biến đổi khí hậu, an ninh lương thực, năng lượng và nguồn nước, chống tội phạm xuyên quốc gia...

Về vấn đề dân chủ, nhân quyền, hai bên tiếp tục đối thoại thẳng thắn, xây dựng trên các vấn đề còn khác biệt để không tác động tiêu cực đến hợp tác khác trong quan hệ song phương.

Có thể thấy, quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ thời gian qua đã đạt được những bước phát triển tích cực trên tất cả các lĩnh vực kể từ khi hai nước xác lập quan hệ đối tác toàn diện trên cả bình diện song phương và đa phương, trên cơ sở tôn trọng toàn vẹn lãnh thổ, chế độ chính trị và con đường phát triển của nhau, vì lợi ích của hai nước.

Chuyến thăm cấp Nhà nước của Tổng thống Hoa Kỳ tạo cơ sở thúc đẩy quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ trong thời gian tới. Đồng thời, chuyến thăm cho thấy Việt Nam kiên trì thực hiện đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, đa phương hóa, đa dạng hóa, tích cực, chủ động hội nhập quốc tế, trong đó coi trọng thúc đẩy quan hệ với Hoa Kỳ; đóng góp cho hòa bình, ổn định, hợp tác, phát triển ở khu vực và thế giới.